Birtist fyrst á Vísi 3. desember 2020

Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með viðbrögðum dómsmálaráðherra, ritara Sjálfstæðisflokksins og fjármálaráðherra, formanni Sjálfstæðisflokksins ásamt fyrrum dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins, eftir að yfirdeild Mannréttindadómstóls Evrópu kvað upp sinn dóm varðandi meðferð Sigríðar Á Andersen, þá dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokks á valdi sínu við val á dómaraefnum í Landsrétt. Yfirdeild var einróma, dómsmálaráðherra braut  lög og sá grundvöllur um réttláta málsmeðferð fyrir Landsrétti því ekki tryggður.

Í Kastljósi í gærkvöldi var Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, núverandi dómsmálaráðherra til svara. Einar Þorsteinsson, stjórnandi Kastljóss, spurði ráðherra þeirrar einföldu spurningar hvort niðurstaðan væri ekki pólitískt áfall fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Svaraði dómsmálaráðherra með eftirfarandi hætti:
„Nei, við höfum auðvitað stjórnað dómsmálaráðuneytinu til lengri tíma og Sjálfstæðisflokkurinn hefur eins og aðrir flokkar tekið þátt í að byggja upp öflugt dómskerfi hér á landi.“

Gott og vel. Við skulum aðeins fara yfir hversu gæfuríkt það hefur verið fyrir dómsmálaráðuneytið, löggæslu, dómstóla, sýslumannsembætti að ótaldri Landhelgisgæslu að Sjálfstæðisflokkurinn hafi „auðvitað til lengri tíma“ stjórnað dómsmálaráðuneytinu.

Óstjórn ráðuneytis

Frá því Sjálfstæðisflokkurinn tók við dómsmálaráðuneytinu fyrir sjö árum síðan hafa hvorki fleiri né færri en sjö ráðherrar sinnt verkum dómsmálaráðherra til lengri eða skemmri tíma. Sjö ráðherrar á sjö árum! Hluta af þessum tíma hefur þó ráðuneytið verið nærri óstarfhæft vegna spillingarmála, sbr lekamálið þegar dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokks lét starfsfólk ráðuneytis engjast um í óvissu, í á annað ár, um það hver hefði lekið viðkvæmum persónuupplýsingum úr ráðuneytinu. Að lokum þurfti dómsmálaráðherrann að segja af sér, rétt eins og Sigríður Á Andersen gerði síðar. Nú þegar ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur er þriggja ára hafa þrír dómsmálaráðherrar komið að stjórn ráðuneytisins. Það sjá það allir að slík óreiða og óstjórn svo veigamikils ráðuneytis í boði Sjálfstæðisflokksins og ríkisstjórn hverju sinni bitnar harkalega á þeim málaflokkum sem undir ráðuneytið heyra.

Lögreglan

Lögreglan hefur verið undirmönnuð um árabil. Á það hefur verið bent að til að halda uppi lágmarksmönnun í löggæslu landsins þurfi að fjölga lögreglumönnum um amk 100, en þeir eru töluvert færri en þeir voru árið 2007 þrátt fyrir bæði fleiri og flóknari verkefni. Þetta bitnar á rannsóknum mála, öryggi landsmanna, sakborningum og brotaþolum. Réttarríkið veikist.

Málefni ríkislögreglustjóra komust í hámæli við upphaf valdatíðar núverandi dómsmálaráðherra og er hann nú á sérstökum starfslokasamningi í boði dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins um utanumhald sérverkefna í dómsmálaráðuneytinu. Kostar þessi sérsamningur íslenska skattgreiðendur nærri 60 milljónir fyrir tveggja ára vinnuframlag. Fyrrverandi lögreglustjóri á Suðurnesjum er sömuleiðis kominn í sérverkefni í boði dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins sem greip inn í einhvers konar uppnám á vinnustað lögreglustjórans, með klögumálum um einelti undirmanna hans og óviðeigandi hegðun, og bauð lögreglustjóranum að færa sig til Vestmannaeyja. Eftir mótmæli hans sjálfs og íbúa í Vestmannaeyjum var sérverkefni búið til innan ráðuneytis en ekki hefur fengist upp gefið hvað slíkt verkefni kostar skattgreiðendur, en líkast til er þar einnig um tugi milljóna að ræða.

Landhelgisgæslan

Málefni landhelgisgæslunnar komust í hámæli fyrir síðustu helgi þegar fyrir lá að öryggi landsmanna á láði og legi var ógnað vegna verkfalls flugvirkja Landhelgisgæslunnar. Samningsleysi í tíu mánuði enduðu í verkfalli í nokkrar vikur án undanþáguheimildar svo engar þyrlur voru tiltækar í björgunaraðgerðir. Þetta gerðist á vakt dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins sem endaði á að leggja fram frumvarp til að stöðva verkfall og er slíkt alvarlegt inngrip í grundvallarrétt stéttar flugvirkja til að semja um kjör sín. Þá eru þyrlukaupin sem slík, sem samþykkt voru af Alþingi, víst í uppnámi en of langt mál að rekja þá raunasögu.

Dómstólarnir

Dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins, Sigríður Á Andersen, braut stjórnsýslulög við fordæmalausa skipan dómara í Landsrétt, hið nýja dómstig sem beðið hafði verið eftir árum saman. Sigríður Á Andersen, þáverandi dómsmálaráðherra vildi ekki una niðurstöðu nefndar um hæfi dómara og handvaldi fjóra inn í hópinn án lögbundinnar og nauðsynlegrar rannsóknar á hæfi þeirra. Héraðsdómur, Hæstiréttur, Mannréttindadómstóll Evrópu og yfirdeild sama dómstóls hafa allir komist að þeirri niðurstöðu að um brot var að ræða. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu um réttláta málsmeðferð fyrir dómi. Við yfirdeild var áréttað viðbótar saknæmi vegna fullrar meðvitundar þáverandi dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokks á lagalegum annmörkum við verk sitt. Tjónið er verulegt, hvort tveggja fyrir íslenskt réttarkerfi, íslenskt samfélag, ríkissjóð og orðspor okkar á erlendri grundu. Við erum þar komin á par við ríki sem sæta harðri gagnrýni vegna mannréttindabrota og afskipta framkvæmdavalds af dómstólum.

Orðspor Íslands

Ráðherrar Sjálfstæðisflokks og fyrrverandi dómsmálaráðherra sama flokks eru að valda áframhaldandi tjóni með viðbrögðum sínum við dómi yfirdeildar Mannréttindadómstólsins. Formaður Sjálfstæðisflokksins talar um að dómstóllinn sé lægra settur, að dómurinn breyti engu og hafi ekki áhrif á Íslandi auk þess að taka undir með fyrrverandi dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokks um að dómurinn og málsmeðferð öll fyrir mannréttindadómstólnum snúist um pólitískt at í þessum virta dómstól sem hefur haft veruleg áhrif til réttarbóta fyrir almenning á Íslandi um áratugaskeið. Núverandi dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins talar líka niður alvarleika málsins þegar hún segir stöðuna óbreytta, því áður hafði hún talað niður dómstólinn og vísaði þá sérstaklega til sératkvæðis í fyrri dómi Mannréttindadómstóls. Sigríður Á Andersen, sem steig tímabundið til hliðar úr embætti dómsmálaráðherra sagði hins vegar við niðurstöðu dómsins í fyrra að það hafi orðið sér sár vonbrigði að sjá íslensk stjórnmál, fjölmiðla og réttarkerfið „falla á kné þegar erlend nefnd sem ekkert umboð hafi frá sjálfstæðum Íslendingum gera atlögu að dómskerfi okkar Íslendinga“

Það er afar mikilvægt að frá íslenskum stjórnvöldum komi skýr skilaboð innan og utanlands um að þau taki þetta mál alvarlega. Að sjálfstæði dómstóla sé grundvöllur í réttarríki og grundvöllur þrígreiningar ríkisvaldsins. Að íslensk stjórnvöld virði dómstólinn og hans mikilvæga starf í þágu mannréttinda. Þetta hefur áhrif varðandi trúverðugleika dómstóla innanlands sem og trúverðugleika landsins hjá alþjóðasamfélaginu, hvort sem um er að ræða erlenda fjárfesta eða erlendar stofnanir sem hafa hug á að vera í samskiptum við innlenda aðila.

Loks er afar mikilvægt að dómsmálaráðuneytið fái frí frá Sjálfstæðisflokknum næstu kjörtímabil. Þetta er komið gott.

Helga Vala Helgadóttir

Þingman Samfylkingarinnar