Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 6. maí 2021

Frá síðustu áramótum hafa okkur ítrekað borist fréttir af klúðri heilbrigðisyfirvalda við flutning skimunar á leghálskrabbameini heilbrigðisþjónustu við konur er varðar krabbameinsskimun frá Krabbameinsfélaginu til heilsugæslu, Landspítala og danskrar rannsóknarstofu í Hvidovre. Starfsfólk allra þessara staða er vel hæft til sinna starfa en það breytir ekki þeirri staðreynd að ákvarðanataka heilbrigðisyfirvalda um flutning leghálssýna úr landi og framkvæmdin í kjölfarið virðist vera svo illa unnin og ómarkviss að eftir standa þúsundir kvenna í óvissu um heilsufar sitt. Þessar konur hafa bent á vandann en ekki náð að opna augu heilbrigðisyfirvalda. Fjöldi heilbrigðisstarfsmanna hefur einnig látið í sér heyra undanfarna mánuði en ekkert er heldur á þá hlustað heldur haldið áfram með ferlið eins og ekkert sé.

Á Alþingi hefur þetta dæmalausa ástand er varðar heilsuöryggi þúsunda kvenna verið rætt margsinnis, hvort tveggja í þingsal sem og í Velferðarnefnd Alþingis. Þá hefur Alþingi, að frumkvæði allra þingmanna stjórnarandstöðu, samþykkt skýrslubeiðni til heilbrigðisyfirvalda um það hvernig staðið var að undirbúningi og framkvæmd þessarar ákvörðunar sem og hvaða áhrif þessi ákvörðun stjórnvalda um framkvæmd og rannsókn leghálssýna hefur á aðgengi sérfræðinga að sýnum, aðgang þeirra að upplýsingum úr rannsóknum og loks áhrif á sérhæfð störf hér á landi, enda verið að flytja fjölmörg sérhæfð störf úr landi með þessari ákvörðun.

Eftir því sem málið er rætt frekar hér á Alþingi kemur betur í ljós hversu illa ígrunduð sú ákvörðun var að flytja öll leghálssýni úr landi. Í fyrsta lagi er nú uppi sú staða að svör eru að berast seint og illa frá hinni dönsku rannsóknarstofu til Íslands og virðast margar ástæður fyrir því. Einnig hefur komið fram að þegar sýnin eru send úr landi þarf að færa þau yfir á danskar kennitölur fyrir hina dönsku rannsóknarstofu og þegar svörin berast loksins til heilsugæslu hér á landi að loknum rannsóknum færa sýnin tilbaka yfir á íslenskar kennitölur viðkomandi kvenna. Þannig þarf að tvíbreyta grunnupplýsingum á þessum krabbameinssýnum svo hægt sé að flytja þau milli landa. Það eitt og sér eykur mjög á flækjustig og hættu á mistökum á að rangar upplýsingar berist umræddum konum. Loks hefur verið á það bent að þegar niðurstöður rannsókna kvenna, sem leitað hafa til kvensjúkdómalækna utan heilsugæslu, berast tilbaka til Íslands þá sé oft ansi djúpt á svörum til þeirra kvenna og ekki síður þeirra lækna sem þær þjónusta. Þeir læknar, sem vegna sjúkrasögu kvennanna þurfa að fá frekari upplýsingar um einstaka sýni geta ekki eins og áður átt samtal við rannsóknaraðila, því lítil tenging er beint við rannsóknarstofuna ytra. Það getur nefnilega skipt máli hvort umrædd kona hafi einhverja sögu um frumubreytingar þegar teknar eru ákvarðanir um meðferð eða ekki að sögn sérfræðinga. Þetta samtal hefur nú, vegna ákvarðana heilbrigðisyfirvalda, verið rofið og því ekki hægt að segja að öryggi kvenna sé í fyrirrúmi við þessar aðgerðir.

Eftir að hafa heyrt álit tuga sérfræðinga í málaflokknum held ég að ráð sé að færa þessar rannsóknir aftur til Íslands. Hér er þekking og tækjabúnaður til að annast þetta og þeim mun meiri tími sem líður í þeirri óvissu sem nú ríkir þeim mun meiri hætta er á að óafturkræft tjón eigi sér stað. Enginn vill bera ábyrgð á slíku.